Odżywianie w cukrzycy

CUKRZYCA
charakteryzuje się hiperglikemią, która wynika z defektu wydzielania i (lub) działania insuliny.

Klasyfikacja cukrzyc:

1. Cukrzyca typu 1: występuje w przypadku uszkodzenia komórek beta trzustki, prowadzące do całkowitego braku insuliny. Najczęściej dotyka dzieci, chociaż może występować u osób dorosłych.
2. Cukrzyca typu 2: komórki beta trzustki wytwarzają insulinę, lecz w niedostatecznej ilości, przez co stężenie glukozy we krwi nie jest utrzymywane na odpowiednim poziomie. Występuje u osób dorosłych. Do jej wystąpienia przyczyniają się:
   * czynniki genetyczne (20%)
   * czynniki nabyte: otyłość, zła dieta, brak aktywności fizycznej, stres, urazy, infekcje, starzenie się organizmu.
3. Cukrzyca ciążowa: występuje w ciąży, ustępuje po porodzie. U kobiet, może być przyczyna trwałej cukrzycy w późniejszym okresie życia.

Objawy cukrzycy:

1. Zwiększone stężenie glukozy we krwi.
2. Wzmożone pragnienie.
3. Ubytek masy ciała.
4. Częste oddawanie moczu.
5. Osłabienie, zmęczenie.
6. Występowanie glukozy w moczu.
7. Zwiększone łaknienie.
8. Gorsze gojenie się ran.
9. Zaburzenia widzenia
10. Osłabienie, zmęczenie.

Odżywianie w cukrzycy:

1. Należy spożywać 5-6 posiłków.
2. Węglowodany: 40-55% energii. Źródłem węglowodanów powinny być produkty pełnoziarniste z dużą zawartością błonnika. Produkty pełnoziarniste, są dłużej trawione i nie podnoszą szybko poziomu glukozy we krwi. W wyborze produktów bogatych w węglowodany będą pomocne dwa wskaźniki: indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny.
   Indeks glikemiczny, informuje jak szybko wzrośnie cukier, po spożyciu danego produktu, w porównaniu z czystą glukozą.
   Ładunek glikemiczny, informuje nas ile tak naprawdę musielibyśmy zjeść aby wystąpił efekt jak po zjedzeniu jednego produktu w porównaniu z czystą glukozą (cały posiłek, składa się z rożnych produktów o rożnych indeksach glikemicznych ).
3. Białko w diecie: 15-20% energii. Zaleca się produkty chude, z ograniczeniem tłuszczy (mleko, ser twarogowy, jogurty, kefiry). Chude mięso (indyk, kurczak, królik, ryby). Nasiona roślin strączkowych, także są bogate w białko.
4. Tłuszcze w diecie: 25-35% energii. Tłuszcze zdrowe, nienasycone: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, orzechy, siemię lniane, olej lniany.
5. Witaminy i minerały: witaminy z grupy B, witaminy A,C,E, witamina D3, cynk, chrom, magnez i wapń.
6. Wysiłek fizyczny: rodzaj aktywności powinien być dostosowany do możliwości i wieku pacjenta. Należy zwrócić uwagę na rodzaj obuwia, by nie doprowadzać do otarć i ran, które u osób z cukrzycą gorzej się goją.

Produkty i potrawy zalecane, w umiarkowanych ilościach i przeciwwskazane w diecie z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów.

PRODUKTY I POTRAWY	ZALECANE	ZALECANE W UMIARKOWANYCH ILOŚCIACH	PRZECIWWSKAZANE
NAPOJE	Woda przegotowana, wody mineralne niegazowane, herbata bez cukru, kawa zbożowa, zioła  “Diabetosan”, soki z warzyw ubogowęglowodanowych, napoje z warzyw bez dodatku cukru, napoje z kwaśnego mleka i warzyw bez cukru, napoje z warzyw i maślanki bez cukru.	Mleko 2 % tłuszczu, słaba kawa naturalna z mlekiem bez cukru, koktajl mleczno – owocowy bez cukru, napoje z owoców, soki z owoców bez cukru, napoje i soki z warzyw rozcieńczone.	Wszystkie napoje słodzone cukrem, kakao naturalne, mocna kawa, napój z owoców i śmietanki, tłuste mleko, napoje alkoholowe, soki owocowe z cukrem, lemoniada, coca-cola, pepsi, wody mineralne gazowane.
PIECZYWO	Chleb razowy, graham, pełnoziarnisty, chrupki.	Chleb pszenny, pszenno – żytni, bułki, pumpernikiel.	Wypieki z dodatkiem cukru, chleb na miodzie, pieczywo delikatesowe z dodatkiem karmelu, bułki maślane, biszkopt z cukrem, babki drożdżowe, ciasta kruche, ucierane.
DODATKI DO PIECZYWA	Chude wędliny: szynka , polędwica, drobiowe, pasty mięsno – warzywne, ryby morskie chude i średnio tłuste, gotowane, wędzone, jaja faszerowane, bez żółtek, ser twarogowy, chudy serek homogenizowany, margaryny niskotłuszczowe w kubkach (miękkie).	Jaja na miękko lub jajecznica (2 – 3 w tygodniu), ser twarogowy półtłusty, sery podpuszczkowe niepełnotłuste, masło, margaryna, pasztet z drobiu, cielęciny, dżemy bezcukrowe, śledzie.	Tłuste wędliny, kaszanka, tłuste   parówki, konserwy mięsne, pasztetowa, salceson, miód, dżemy, marmolady, konfitury, tłuste sery podpuszczkowe, ser twarogowy tłusty, sery topione.
ZUPY I SOSY GORĄCE	Jarzynowa z warzyw ubogowęglowodanowych, czyste: pomidorowa, pieczarkowa, czerwony barszcz, koperkowa, kalafiorowa, zupa z maślanką , serwatką, cytrynowa, barszcz czerwony zabielany, żurek, kapuśniak, ryżowa, krupnik, rosół jarski, zupy podprawiane jogurtem, kefirem. Sosy na wywarach z warzyw np: pietruszkowy, koperkowy, pomidorowy, potrawkowy, pieczarkowy, cytrynowy, chrzanowy, mleczny.	Zupy podprawiane zawiesinami: jarzynowa, ziemniaczana, owocowa bez cukru, chudy rosół.	Zupy: esencjonalne np.: na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczone zasmażkami, ze śmietana, owocowe z cukrem.   Sosy zawiesiste, tłuste, esencjonalne, słodkie
DODATKI DO ZUP	Ryż pełnoziarnisty, grzanki, kasze, makaron nitki, lane ciasto na białku.	Lane ciasto, makaron, ryż biały, ziemniaki, fasola –   zgodnie z wyliczoną ilością wymienników węglowodanowych.	Duże ilości pieczywa, makaronów, kasz, grochu, fasoli, groszek ptysiowy, kluski francuskie, biszkoptowe na jajach.
MIĘSO, DRÓB, RYBY	Mięso chude : cielęcina, młoda wołowina, jagnię, królik, kurczak, indyk, chude ryby, potrawy gotowane, pieczone w foli, pergaminie, duszone bez tłuszczu.	Mięsa krwiste: wołowina, konina, polędwica wieprzowa, kury: potrawy duszone tradycyjnie.	Tłuste gatunki mięsa : wieprzowina, baranina, podroby, gęsi, kaczki, tłuste ryby: węgorz, łosoś. Potrawy nasiąknięte tłuszczem, smażone, pieczone w tradycyjny sposób.
POTRAWY PÓŁMIĘSNE i BEZMIĘSNE	Budynie z mięsa i warzyw, z sera, warzywa faszerowane mięsem.	Budynie z kasz, makaronów, zapiekanki, risotto, pierogi z mięsem.	Potrawy z dodatkiem cukru np: knedle, naleśniki, pierogi z cukrem, potrawy smażone.
TŁUSZCZE		Oleje: rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło, śmietanka, margaryny miękkie z w/w olejów.	Smalec, słonina,   boczek, łój, margaryny twarde w kostkach.
WARZYWA	O zawartości węglowodanów od 0 – 5 % :rzodkiewka, sałata, endywia, cykoria, ogórki, rabarbar, szczypiorek, szparagi, szpinak, pieczarki, boćwina, brokuły, cebula, kabaczek, kalafior, pomidory, szczaw, papryka. Warzywa w postaci gotowanej „ z wody „, sałatek, surówek z dodatkiem oleju lub majonezu na białkach.	O zawartości węglowodanów od 5 do 45 % : brukiew, buraki, brukselka, dynia, fasola, groszek, jarmuż, kapusta biała, czerwona, włoska, marchew, pietruszka – korzeń, pory, seler, bób, chrzan, ziemniaki. Warzywa te należy spożywać w ilości obliczonej w dziennej racji pokarmowej.	Stare- zdrewniałe, warzywa gotowane i surówki z dodatkiem  dużej ilości majonezu, śmietany, żółtek,     cukru.
ZIEMNIAKI		Gotowane, pieczone w całości.	Puree, smażone, z tłuszczem, frytki
OWOCE	Grejpfruty – gatunek zielony  (wpływają na zmniejszenie stężenia glukozy we krwi), w ramach zalecanych wymienników owocowych.	Od 200 do 300 g, spożywać zgodnie z wyznaczoną liczbą wymienników węglowodanowych. 1WW = 100 g jabłka, jabłko można wymienić na inne owoce wg tabeli np.: winogrona, banany, śliwki w zależności od indywidualnej tolerancji.	Owoce w syropach, kompoty z cukrem, galaretki z cukrem, śmietana, daktyle, rodzynki.
DESERY bez cukru lub słodzone słodzikiem	Kompoty, kisiele, galaretki, leguminy z serka homogenizowanego, owoce z serkiem, jabłka pieczone, sernik na zimno.	Owoce- surówki owocowe, desery mleczne.	Wszystkie desery z cukrem, miodem, np.: galaretki, kremy, kompoty, leguminy, marmolady. Wszystkie produkty z dużą zawartością tłuszczu i cukru: ciasta, torty, pączki ,faworki, orzechy, chałwa , czekolada.
PRZYPRAWY	Łagodne: sok z cytryny, kwasek cytrynowy, koperek, zielona pietruszka, czosnek, cebula czerwona, jarzynka, vegeta, kminek, majeranek, tymianek, bazylia.	Gałka muszkatołowa, liść laurowy, ziele angielskie, sól do  5 g dziennie, papryka słodka, pieprz ziołowy, ocet jabłkowy, curry, słodziki.	Ostre : pieprz, papryka ostra, musztarda, ocet, chili.

Źródło: H.Ciborowska, A.Rudnicka, Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka.

Przygotowała:  Urszula Tyniec-Dietetyk SPZZOZ Nowa Dęba.